Conflict(behandeling) is een kwestie van perspectief
Veel conflicten kunnen de daarin betrokken mensen wederzijds de mogelijkheid bieden tot groei en ontwikkeling. De voorwaarde daartoe is dat we de constructieve aspecten van conflict aanspreken door constructief inzetten van functionele conflictvaardigheid.
De moeilijkheid om het positieve, constructieve potentieel van conflicten te gebruiken, is het gevolg van het feit dat het negatieve, destructieve potentieel zo groot is. Daarom worden de kansen die in het conflict liggen vaak niet gebruikt om het risico dat ermee gepaard gaat te vermijden.
Een conflict kan daadwerkelijk als motor voor persoonlijke ontwikkeling en sociale groei dienen, kan mogelijkheden scheppen om van verschillen te leren en ons te verbinden met wat de natuurlijke en gezonde kenmerken van samenleven en samenwerken zijn, verschillen: differentiatie en variatie!
Conflicten kunnen alternatieven in ons denken en in de omgang met elkaar tot stand brengen. Ze kunnen ons uitnodigen om ons leven zo te organiseren dat verschillen bijdragen aan verbetering van wederzijds welzijn. Dat gaat echter niet vanzelf en wordt voor een belangrijk deel bepaald door de ‘volwassenheid’ waarmee wij dit complexe fenomeen in de manier waarop mensen met elkaar omgaan, dat we conflict noemen, tegemoet treden en ermee omgaan.
Een andere kijk
Een van de eerste stappen om tot verbetering van onze conflictcompetentie - het vermogen om constructief met conflicten om te gaan - te komen, bestaat in het erkennen van het positieve potentieel dat in alle verschillen aanwezig is. Met andere woorden: we moeten ons begrip van conflict veranderen, anders ‘laden’.
Is conflict eerder een probleem dat je moet zien te voorkomen en als dat niet mogelijk is, je het zo snel mogelijk moet elimineren? Of is conflict het onvermijdelijke en vanzelfsprekende gevolg van het gegeven dat we samen verschillend zijn en verschil maken?In het laatste geval is conflict eerder een problematische oplossing die mogelijkheid biedt voor verandering, aanpassing of ontwikkeling.
Taalkundig komt het begrip voort uit het Latijn: confligere. Dat betekent con: samen en fligere: verschillen. Je kunt ook zeggen dat confligeren staat voor samen verschillend zijn en verschil maken.Conflict is derhalve een vorm waarin zich interactie en verbinding van verschillen zich manifesteert. De uitdaging is daarin te (h)erkennen wanneer dit constructief en functioneel is en wanneer destructief en disfunctioneel.
Het is niet het conflict dat een probleem vormt, maar het is vooral onze manier van ermee omgaan die conflicten problematisch maakt. Door onze waarneming en beeldvorming met betrekking tot conflict te veranderen doen we een belangrijke stap in de richting van conflicten benutten als kans, als bron voor groei en ontwikkeling.
Perspectief op conflict veranderen
Het volgende, aan Dudley Weeks en Friedrich Glasl (2008) ontleende, overzicht vat de mogelijkheden samen om het eigen perspectief op (omgang met) conflict te toetsen en te veranderen.
De eerst verandering die daarin noodzakelijk is bestaat in de perceptie dat conflict altijd een verstoring van de orde is, een negatieve ervaring, een vergissing of misser in een relatie. Daarbij dienen we in ogenschouw te nemen dat conflict in essentie een gevolg is van verscheidenheid, die ook gebruik kan worden om een relatie te verhelderen. Die aanvullende denk- en handelingsmogelijkheden kan creëren bij betrokken in de relatie, die tot nu toe ongebruikt zijn of geen aandacht gehad hebben en die mogelijkheden bieden om tot verbetering van de relatie te komen. Deze opvatting moedigt een constructieve verhouding tot conflict aan, terwijl een uitsluitend negatief perspectief op conflict eerder uitnodigt tot conflictvermijding of strijd met de ‘tegenstander’, die ons met deze negatieve ervaring belast.
De tweede voor verandering in aanmerking komende perceptie is dat conflict altijd een strijd is tussen concurrerende en onverenigbare eigen belangen of strevingen. Dit beeld leidt tot de ervaring dat de andere partij de (ver)oorza(a)k(er) ervan is dat ik het door mij gewenste niet krijg. Dat leidt er veelal toe dat wij vervolgens inzetten op verhinderen dat die ander diens doelen kan verwerkelijken. Vervolgens zullen beide partijen steeds vasthoudender proberen hun wensen te realiseren en door te drukken. Daarbij hebben ze er dikwijls geen oog (meer) voor dat er behoeften en doelen zijn die voor beiden dienend kunnen zijn.
Ook de derde opvatting is breed verbreid. Velen zien een bepaald conflict als een betrekking waarin slechts plaats is voor tegenstellingen. Zij geven aan het conflict zoveel dominantie dat ze uit het oog verliezen dat er tot nu toe ook sprake is soms van langdurig bestaande relatie. Het is toch veel vruchtbaarder om conflict te zien als een onvermijdelijk, vanzelfsprekend, potentieel gezond en uitdagend geïntegreerd deel van een veelzijdige, nuttige en gewilde relatie. Een conflict brengt dikwijls de (onvermijdelijke) problemen van een langjarige relatie op tafel. Daarmee komt iets aan de oppervlakte (uit de ‘onderstroom’ in de ‘bovenstroom’) wat om aandacht en bewerking vraagt. Als het daadwerkelijk en constructief wordt aangepakt kan daaruit duidelijkheid en ook verbetering van de relatie uit ontstaan.
De vierde opvatting die moet worden getransformeerd bestaat daarin dat het in een conflict meestal gaat om een principieel verschil van mening, zoals recht versus onrecht of goed versus fout. Er komen inderdaad conflicten voor waarin het gaat om diepgewortelde waarden. Veel te vaak echter komt het voor dat mensen aan conflicten het etiket ‘goed tegen fout’ of ‘recht tegen onrecht’ verbinden en zich daardoor zelf voorhouden dat hun zaak of perspectief daarop boven elke twijfel verheven zou zijn en deze aanpak de daarvoor passende.
In plaats van meteen de conclusie te trekken dat het in een conflict om absolute onderscheidingen gaat dienen we de mogelijkheid onder ogen te zien dat het in een bepaald conflict niet direct om fundamentele waarden, maar om subjectieve voorkeuren gaat (die bovendien slecht bepaalde aspecten van de relatie betreffen en in een breder verband volstrekt andere beelden kan geven) en die ons duidelijk maken dat er in elke relatie ook andere aspecten zijn waarop men bouwen kan.
Basishouding en strategie met betrekking tot conflict
Op basis van onze opvoeding, cultuur van herkomst en individuele levenservaring ontwikkelen wij voorstellingen en basis assumpties met betrekking tot het begrip conflict. Uit modern hersenonderzoek blijkt dat wij deze basishouding ten opzichte van conflict ook tot uitdrukking brengen in onze fysieke presentatie, onze lichaamstaal. We presenteren dus vanaf de eerste ontmoeting onze (ver)houding ten aanzien van verschillen en conflicten. We zijn ons daar echter vaak niet van bewust en het kan ons overvallen als verhoudingen spannend worden.
Samenwerken gaat over samen verschil maken door verschillend te zijn. Verschillen die vanzelfsprekend en dikwijls ook onbewust en ongewild zich tot conflict ontwikkelen. Het is daarom van groot belang om in elke vorm van samenwerking van meet af aan aandacht te geven aan de basishouding van mensen ten opzichte van conflict omdat dit een bepalende factor is in de manier waarop wordt omgegaan met de plaats, functie en dynamiek van conflicten in elke interactie van verschillen.
Daar komen de strategische belangen die betrokkenen hebben bij het in stand houden of oplossen van een concrete conflictsituatie.Die belangen vinden hun basis in de waarneming en inschatting van de actuele situatie waarin zich het conflict voordoet in relatie tot de behoeften en verlangens van betrokkene. Daaraan liggen mede ten grondslag de mate van spanning en stress die daar het gevolg van is, die de geven situatie met zich meebrengt en hoe daarbij de waarneming worden beïnvloed door vervorming van mentale processen als denken voelen en willen.
In de behandeling van conflicten is het belangrijk dat betrokkenen, of de derde die hen in de omgang daarmee ondersteund, zich bewust zijn hoe hun verhouding is tot conflict in het algemeen. Welke spanning bij hem/ haar speelt en hoe dat van invloed is op de eigen waarneming en handelen.
Waarnemen doen we met onze zintuigen, waar we echter aandacht geven wordt bepaald door de mate waarin we ons van onze aandacht en de dynamiek of verstoringen daarin bewust zijn en hoe we in ons functioneren ons (kunnen) laten leiden door de zin en betekenis die we willen realiseren. Dat is ook een spannende verhouding die zich dikwijls onbewust en ongewild tot een (intern) conflict kan ontwikkelen.
Ons vertrekpunt
Binnen BasculeGroep is ons vertrekpunt dat conflict een onvermijdelijk vanzelfsprekend, potentieel gezond, uitdagend en integraal onderdeel is van interactie en een mogelijkheid tot uiting van verbondenheid van mensen die verschillend zijn en verschil maken.
Met alle collega’s binnen BasculeGroep dragen we bij aan waardevol samenwerken en samenleven in duurzame en inclusieve organisaties en gemeenschappen door zin te geven aan conflict. Dat wil zeggen dat we conflict benaderen als bron voor groei en ontwikkeling en mensen helpen zo verschillen te bezielen.
Het scheppen van een atmosfeer waarin verschillen kunnen gedijen vraagt om expliciteren van de denkbeelden met betrekking tot omgang met verschillen en conflicten.
In volgende blogs ga ik in op andere aspecten die Dudley Weeks noemt als belangrijke onderwerpen met betrekking tot duurzame constructieve omgang met conflicten:
Auteur Bas Delleman
Wil je meer weten over ons opleidingsinstituut of wil je graag aanvullende informatie over de opleidingen? Met onze ervaring, aanpak gericht op persoonlijke ontwikkeling en unieke visie op conflicten hebben we altijd een opleiding of leertraject die aansluit bij jouw leervraag.
